VITO, River Cleanup en VLIZ pakken samen vervuiling van de Schelde aan in Europees pilootproject

Het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ), VITO en River Cleanup sloegen de handen in mekaar met INSPIRE, een Europees pilootproject dat op een innovatieve manier de plasticvervuiling in rivieren aanpakt. Vandaag stelden ze de eerste resultaten voor in hun testzone, aan de oevers van de Schelde in Temse.

Plasticafval in de oceaan vormt een groeiend probleem. Naar schatting bevat de oceaan zo’n 150 miljoen ton plastic. Rivieren spelen daarin een grote rol, omdat ze plastic vervoeren naar zeeën en de oceaan. Europa wil tegen 2030 de oceaan en andere waterlichamen herstellen. Door onderzoek, innovatie, burgerparticipatie en investeringen in duurzame technologieën te combineren, hanteert het INSPIRE-project een holistische aanpak. Naast de Schelde richt het zich op vijf andere belangrijke Europese rivieren die fungeren als testzones: de Po, Rijn, Douro, Kamniška Bistrica en Donau.

Gedurende vier jaar bundelen 25 Europese en één partner uit Thailand, hun krachten in het INSPIRE-consortium. De Europese Commissie financiert het project met 10 miljoen euro. Samen testen ze twintig innovatieve technologieën en oplossingen, zoals slimme camera’s en drones, om de hoeveelheid macro- en microplastics in rivieren te detecteren en drastisch te verlagen. Het initiatief richt zich immers op het detecteren, verzamelen en voorkomen van afval en implementeert deze holistische aanpak op grote schaal simultaan in meerdere rivieren. Een primeur in zijn soort! Concrete oplossingen voor een schonere toekomst – met als ultieme doel: rivieren beschermen voor toekomstige generaties.

Met het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ), de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) en River Cleanup zijn drie Vlaamse partners betrokken in INSPIRE. Het VLIZ treedt op als projectcoördinator, rapporteert aan de Europese Commissie en kwantificeert de efficiëntie van de acties ondernomen om de hoeveelheid plastic in het milieu te verminderen. Onderzoeksinstituut VITO brengt de stroom en de ophoping van plastic in kaart brengen via camera’s onder bruggen en aan drones en de inzet van machine learning. En de non-profitorganisatie River Cleanup deelt expertise rond opruimacties, innovatieve inzameltechnieken, en actieve vermindering van het gebruik van single-use plastics. 

Vandaag, op de internationale dag voor actie voor rivieren, presenteerden de drie partijen de eerste resultaten en demonstreerden ze verschillende detectie- en analysetechnieken. Een van die instrumenten is een mantanet, een soort sleepnet, door VLIZ gebruikt om drijvende microplastics uit het oppervlaktewater te filteren. Een andere manier om microplastics uit zee- of zoet water te filteren is via een ferrybox, een pompsysteem verbonden met een reeks zeven met verschillende maaswijdtes.

“De oplossingen van INSPIRE zijn aanpasbaar aan lokale omstandigheden. Het doel is om een model te ontwikkelen dat na afloop van het project in elke rivier wereldwijd geïmplementeerd kan worden.”, klinkt het bij Gert Everaert, Vice-onderzoeksdirecteur van VLIZ en coördinator van INSPIRE. “Zo kunnen belanghebbenden de plasticproblematiek zelf in kaart brengen en de meest geschikte preventie- en inzamelstrategieën kiezen.”

VITO pakt uit met drones en camera’s onder bruggen, die respectievelijk plastic afval langs rivieroevers of drijvend op de rivier in kaart brengen. “Met dronevluchten en camera’s kregen we in Temse een volledig vogelperspectief van de oevers en kunnen we plasticafval detecteren via AI-beeldanalyse, inclusief moeilijk bereikbare gebieden”, zegt Arne Van Overloop, remote sensing-AI-expert bij VITO.  

De JRC floating litter monitoring app gebruikt dan weer visuele observaties vanaf schepen, bruggen of oevers om data in te voeren van drijvend macro-afval op zee en rivieren. Via een smartphone kunnen gebruikers zwerfvuil fotograferen en invoeren in de applicatie. Deze data wordt gekoppeld aan de database voor plasticvervuiling van de Europese Commissie. 

Vandaag installeerde River Cleanup in Temse de allereerste smart EcoBin op Belgisch grondgebied. De slimme EcoBin is een geavanceerde versie van de traditionele EcoBin, een container voor het inzamelen van wegwerpplastic. Met een sensor op basis van audiogolven meet deze continu de afstand tussen de sensor en het afvalniveau in de bin. Via een simkaart worden de gegevens doorgestuurd naar een centraal dashboard, waar de hoeveelheid afval nauwkeurig wordt opgevolgd. Dit maakt een efficiëntere planning van inzamelroutes mogelijk. River Cleanup wil deze technologie ook uitrollen in Indonesië en Kameroen, waar het eigen sorteercentra beheert. In Temse wordt de slimme EcoBin momenteel getest om de impact en effectiviteit verder te verfijnen.

“Technologie speelt een cruciale rol in onze holistische aanpak om rivieren plasticvrij te maken," zegt Thomas de Groote, oprichter en CEO van River Cleanup. "Innovaties zoals de smart EcoBin helpen ons niet alleen om afval efficiënter in te zamelen, maar dragen ook bij aan bewustwording over zwerfvuil en gedragsverandering. Door preventie en burgerparticipatie te combineren, zetten we stap voor stap een echte verandering in gang.”

Hoewel het project nog tot 2027 loopt, tonen de eerste resultaten aan dat de Schelde sterk vervuild is met micro- en macroplastics. Op sommige plekken werden tot 11.000 kleine deeltjes plastic per vierkante meter aangetroffen. Deze schadelijke microplastics worden vermoedelijk meegevoerd met de stroming uit de richting van de haven van Antwerpen en blijven vastzitten in de planten en begroeiing langs de oevers van de Schelde. Ook de eerste analyses van het zwerfvuil die River Cleanup ophaalde (stukken macroplastic groter dan 2,5cm) bevestigen de gekende vervuilingspatronen: drankverpakkingen (blikjes, PET-flessen), sigarettenpeuken (die voornamelijk uit plastic bestaan) en ander plastic afval vormen de grootste boosdoeners. Opvallend resultaat: Uit de JRC-data blijkt dat 96,2% van het afval aan de oever uit plastic bestaat. Dit bevestigt dat plastic niet vanzelf verdwijnt.